Χέλντερλιν, Φρίντριχ

(Holderlin, Λάουφεν 1770 – Τίμπινγκεν 1843). Γερμανός ποιητής. Aρχικά επιδόθηκε σε θεολογικές σπουδές και μεταξύ 1790 και 1791 συνδέθηκε με εποικοδομητική φιλία με τον Χέγγελ και τον Σέλινγκ: από τη συνάντηση αυτή γεννήθηκε ίσως ο ρομαντικός ιδεαλισμός. Το ξεκίνημά του στη λογοτεχνία έγινε την εποχή που κυριαρχούσε η μορφή του Φρίντριχ Σίλερ, ο οποίος τον υποστήριξε βρίσκοντάς του μια θέση παιδαγωγού και δημοσιεύοντας, στη Θάλεια, ένα απόσπασμα του Υπερίωνα. Μπαίνοντας ως παιδαγωγός στο σπίτι του τραπεζίτη Γκόνταρντ, στη Φρανκφούρτη του Μάιν, συνδέθηκε αισθηματικά με τη γυναίκα του τελευταίου, Σουζέτ, που την εξιδανίκευσε με το όνομα Διοτίμα. Στο λυρικό μυθιστόρημά του με επιστολική μορφή Υπερίων (1797-99) το θέμα της ελληνικότητας, συμβόλου της αρμονικής σχέσης μεταξύ ανθρώπου και φύσης, συνδυάζεται με έναν έντονο ιακωβινισμό (ο Υπερίων πηγαίνει να πολεμήσει για την ελευθερία της Ελλάδας, που επαναστάτησε εναντίον του τουρκικού ζυγού, αλλά η δράση νοθεύει –αναπόφευκτα– την αγνότητα των ιδανικών). Όταν αναγκάστηκε να φύγει από το σπίτι των Γκόνταρντ (1798), ο X. μελετούσε το σχέδιο για ένα δράμα με θέμα τον Εμπεδοκλή –Ο θάνατος του Εμπεδοκλή (1798-99)– που το επεξεργάστηκε σε διάφορες μορφές για να μείνει τελικά ασυμπλήρωτο. Σε αυτό, ο πανθεϊσμός του προηγούμενου μυθιστορήματός του, θρεμμένος και με επιδράσεις του Σπινόζα και του Ρουσό, παίρνει μια θρησκευτική χροιά. Οι σκέψεις του γύρω από τη γερμανική πραγματικότητα της εποχής του, τον κάνει να οραματίζεται –στις Περιπλανήσεις– τη μυστικιστική ουτοπία της σύνθεσης του ελληνικού και του γερμανικού πνεύματος, αν και δεν έφτασε ακόμα ο καιρός για μια τέτοια αναγέννηση: αυτό είναι το νόημα της ελεγείας Ψωμί και κρασί. Η γνήσια απελευθέρωση του ανθρώπου παίρνει έτσι, στον X., ένα μυστικιστικό χαρακτήρα. Τα κλασικά μέτρα διαδέχονται οι ελεύθεροι ρυθμοί που χαρακτηρίζουν –με μια γλώσσα ελλειπτική και υπαινικτική έως τη σκοτεινότητα– τις μεταγενέστερες ωδές, που γεννήθηκαν όταν μετέφραζε Πίνδαρο και Σοφοκλή (Οιδίπους τύραννος και Αντιγόνη 1804) και μετά το 1801 όταν, μετά την επιστροφή του από το Μπορντό, όπου είχε πάει πάλι ως παιδαγωγός, εκδηλώθηκαν τα πρώτα συμπτώματα της τρέλας του. Τα Στις πηγές του Δούναβη, Γερμανία, Συμφιλιωτή, που κάποτε πίστεψες, Ο Μόνος, Πάτμος, Γιορτή της ειρήνης, κλπ. αποτελούν την πνευματική διαθήκη του.